მსოფლიოს სპეციალისტთა პოზიცია,ანუ 10 მიზეზი,რატომ აღარ უნდა აშენდეს დიდი ჰესები

მსხვილი ჰიდროელექტრო სადგურები, რომლებიც არეგულირებენ მდინარის წყლის დონეს არა აქვთ სწრაფ ცვალებად კლიმატთან ადაპტირების უნარი. სპეციალისტები ამბობენ, რომ ისინი მოძველებულნი არიან როგორც ენერგიის წარმოქმნის ტექნოლოგია.

აი 10 მიზეზი, დიდი ჰესების შემდგომში გავრცელება რატომ ვნებს ადამიანებს და ეკოსისტემას:

1. ჰესის აგებისთვის უწევთ უზარმაზარი რაოდენობის ადამიანების გადასახლება. 40 დან 80 მლნ ადამიანამდე მთელი მსოფლიოს მასშტაბით ხდება ადამიანთა იძულებითი გადასახლება 48 ათასი დიდი პლატინების მშენებლობისთვის, ამავდროულად ძველი საცხოვრებელი ადგილები ხვდებოდა ჩაძირვის ზონაში. მთელი ქალაქები იძირებოდა წყლის ქვეშ. მაგალითად ტვერის ოლქის კოჩევა და მოლოტა, ძველი პუჩეჟი ივანოვსკში (ახალი პუჩეჟი აღდგენილია „ნულიდან“).

2. მსხილი ჰესები არღვევენ ეკოსისტემას,რასაც მიჰყავს მტკნარი წყლის მწვავე უკმარისობამდე. ორი მილიარდი ადამიანი ცხოვრობს წყლის რესურსის მაღალი დონის დატვირთვის ქვეყნებში, მათ შორის ჰესების გამო. ამას კი მიჰყავს წყლის რესურსის არათანაბარ განაწილებამდე: ზოგიერთი მდინარე და წყაროები შრებიან, უზარმაზარ ტერიტორიებს ტბორავენ. მსხვილი ჰესების მშენებლობები არღვევენ ეკო-სისტემათა დადგენილ ბალანსს. ასე მაგალითად, ირკუტსკის ჰესმა სათავიდან 65 კმ-ზე აგებულმა ანგარმა პროვოცირება გაუკეთა ბაიკალის ტბის დონის საშუალოდ ერთ მეტრამდე აწევას. ამან ნაპირების, ფერდობებისა და ხრამების დარღვევამდე მიიყვანა. წყლის ქვეშ წავიდა 600 კვ. კმ. მიწები. ჩაძირულ იქნა 127 დასახლებული პუნქტები და გადასახლებული 17 ათასი ადამიანი. 2030 წლისთვის წყლის მწვავე უკმარისობის გამო 700 მლნ-მდე ადამიანი იძულებულნი იქნებიან მიატოვონ თავიანთი საცხოვრისი. დღეს მტკნარი წყლის გამოყენება მნიშვნელოვნად უსწრებს მისი მარაგის ბუნებრივ აღდგენას. სიცოცხლისთვის უძვირფასესი რესურსის დეფიციტი იზრდება მთელს მსოფლიოში შეუკავებელი სამომხმარებლო ზრდის ხარჯზე.

3. მსხვილ ჰესებზე ავარიები შეუქმნის მილიონობით ადამიანს საშიშროებას, კარიბის – სამიდან ერთ-ერთ უმსხვილეს წყალსაცავს აფრიკაში- რომელიც ავსებულია მხოლოდ 16%-ით. იქ, ჰესის მიერ წარმოქმნილი ელექტრო ენერგის უმეტესი ნაწილი მიეწოდება ზამბიასა და ზიმბაბვეს. არსებობს იმის საშიშროება, რომ თუკი წყალსაცავი, 1950 წელს აგებული, თავიდან აივსება, პლატინა ჩამოინგრევა. ავარიის შემთხვევაში უმეტესობა სამი მილიონი ადამიანისა, წყალსაცავიდან შორიახლოს მცხოვრები დაიღუპება ან დაკარგავს ქონებას და მოსავალს. კატასტროფა მწყობრიდან გამოიყვანს 40%-მდე გენერირებულ სიმძლავრეს 12 ქვეყანაში, განთავსებულს აფრიკის სამხრეთით.

4 მსხვილ ჰესებს არ აქვთ უნარი სიღარიბის შემცირების. მსხვილი ჰესები ხარჯიანია, ნელა შენდებიან, დამოკიდებულნი არიან მსხვილ მასშტაბიან მოთხოვნებზე- წარმოებებსა და ქალაქებზე, და არ შეუძლიათ მობილური უზრუნველყოფა ძნელად მისადგომი დასახლებებისა და ღარიბი რეგიონების. რუსეთში 2013 წლის მონაცემებით, არ ჰქონდათ 1,5 მლნ კომლს მომარაგება. ელექტროენერგიის გარეშე, ღარიბი რეგიონები მოკლებულნი არიან ხარისხიან ჯანდაცვას, განათლებას, სამუშაო ადგილებს. მზის, ქარისა და ასევე მცირე ჰესების ობიექტები შესაძლებელია ახლოს იყვნენ საწარმოებთან და მცირე დასახლებასთან. მათ აქვთ უნარი უზრუნველჰყონ ელექტროენერგიით მოშორებული სოფლის რაიონები, განსაკუთრებით – განვითარებად ქვეყნებში.

5. ჰესები ზიანს აყენებენ სხვადასხვა ბიოლოგიურ სახეობებს პლატინების მშენებლოსისას და წყალსაცავების შევსებისას ხდება მცენარეთა და ცხოველთა გარემოს დარღვევა მდინარეთა და წყაროთა წყალმეჩხრობითა და ამოშრობით. ხდება ასევე კალაპოტის დარღვევა, წყლის წყალუხვად მიწოდებასთან დაკავშირებით ნაკადის რეგულირების პერიოდში.

6. ჰესის მშენებლობის პროექტები არ ითვალისწინებენ კლიმატურ ცვლილებებს, რადგან მათი ვარაუდი რთულია. კლიმატური კატაკლიზმები არღვევენ წყალსაწინააღმდეგო დამბებს. ყველაზე დამანგრეველი უკანასკნელი პერიოდის წყალდიდოებები რუსეთში: ყირიმში- 2012წ. მდინარე ამურის ბასეინი – 2013წ. ამურის ოლქი, ებრაელთა აო, ხაბაროვსკის მხარე -2019წ.

7. ჰესის წყალსაცავებთან დაკავშირებულია საკვალსათბურო გაზების ამოფრქვევა ჰიდროელექტრო სადგურები ახდენენ კლიმატის შეცვლას. წყალსაცავები ამუხრუჭებენ ორგანიკას, წყლის დინებებისგან მოტანილს. მისი გახრწნისას გამოიყოფა მნიშვენლოვანი მოცულობის საკვალსათბურო გაზები. ნარჩენების წყაროს ასევე წარმოადგენს ჩაძირული მცენარეები და ფესვები.

8. ჰესის მიერ წარმოებული ჰიდროენერგეტიკის თვითღირებულება უფრო და უფრო ძვირი ხდება, რადგან მასში ჩადებული ხარჯი პლატინის მშენებლობასთან და აღჭურვის შეძენასთანაა დაკავშირებული. 2010 დან 2018 მდე მიღებული თვითღირებულება „წყლის“ კილოვატებისა საშუალოდ იზრდება 25%-ით იმ დროს როცა „ სინამდვილეში“ დაიკლო 25%-ით. მზისა კი- იზრდება 76%-ით. ჰესებს ძალუძთ დღუპონ უამრავი ობიექტი მსოფლიო ბუნებრივი მემკვიდრეობისა. 2019 წლის ივლისის მდგომარეობით ჰესები ემუქრებოდა 42 ობიექტს 250 ობიექტიდან მსოფლიო ბუნებრივ მემკვიდრეობას. ირკუტსკის ჰესი და სამი დაგეგმილი პლატინა მონგოლეთში საშიშროებას უქმნიან ბაიკალის ტბის ეკოსისტემას. კამჩატკის მხარის ჟუპანოვსკის ჰესს შეუძლია უარყოფითი ზეგავლენა მოახდინოს „ ვულკანი კამჩატკის“ ბუნებრივი პარკის მდგომარეობაზე.

10. ჰესის მშენებლობა ეწინააღმდეგება ექსპერტთა პოზიციებს. პლატინური მეგაპროექტების რეალიზაცია ეწინააღმდეგება მოხსენების ყველა დასკვნას.

მოწოდებულია ,მეცნიერების დოქტორ,

პროფესორ ომარ ზივზივაძის მიერ